Als je gaat beginnen met thuisonderwijs geven, heb je vaak een (mentale) periode van ont-scholen nodig, in het Engels ook wel descholing genoemd. Niet te verwarren met de thuisonderwijsstroming unschooling. Al in de war? Ik haal het voor je uit de knoop.
Wat is ontscholen?
Ontscholen is het afleren van alle reguliere ‘schoolse’ ideeën voordat je aan unschooling of andere vormen van thuisonderwijs begint. Het is een proces wat bij zowel de ouders als de kinderen kan plaatsvinden. Ouders die zelf naar school gegaan zijn, hebben een bepaald beeld bij hoe ‘onderwijs’ plaatsvindt. Wat hoort bij onderwijs? Hoe móet dat eruit zien? Wat moet een kind leren? Hoe moet een kind leren? Wat is leren eigenlijk? Wat is onderwijs eigenlijk? Ook voor kinderen kunnen er vragen opkomen: wanneer heb ik nou les en wanneer niet? Hoe weet ik wat ik leer? Is mijn mama dan nog wel gewoon mama of wordt ze ineens juf?
De antwoorden op die vragen worden anders als je de schoolse context loslaat en thuis je eigen kinderen van onderwijs gaat voorzien.
Ontscholen vereist geduld. Het kan enige tijd duren voordat zowel ouders als kinderen gewend zijn aan de nieuwe manier van leren. Gedurende deze overgangsperiode is het belangrijk om een ondersteunende en positieve omgeving te creëren waarin kinderen worden aangemoedigd om vragen te stellen, hun interesses na te streven en te experimenteren met verschillende leermethoden.
Het loslaten van tradities
Ontscholen begint met het loslaten van traditionele denkbeelden over onderwijs. Ouders die hun kinderen eerder naar school hebben gestuurd, of zelf naar school geweest zijn als kind, zijn vaak gewend geraakt aan gestructureerde curricula, beoordelingen en klaslokalen die bij elke vorm van schoolonderwijs komen kijken. Deschooling houdt in dat je je openstelt voor nieuwe benaderingen waarbij kinderen meer controle hebben over hun eigen leerproces.
Een kind inschrijven op school gaat gepaard met een heleboel tradities, zoals (maar niet beperkt tot): wen-dagen, de eerste schooldag, luizenmoeders, maandopeningen, roddelen op het schoolplein, trakteren, schoolkamp, de groep 8 musical, schoolreisjes (met bijbehorend verstoppen onder de banken bij terugkomst), de avond vierdaagse, 10 minuten gesprekken met de juf, CITO-toets, overblijven, AVI-leesniveaus, gymen, huiswerk, toetsen en op het schoolplein spelen.
Als jij kiest voor thuisonderwijs, dan zul je een heleboel van die tradities moeten loslaten en in plaats daarvan eventueel andere tradities moeten vormgeven. Voor een (jong) kind is dat trouwens een stuk minder ‘lastig’ dan voor de ouders vaak: het weet niet wat het ‘mist’ en hoeft niets af te leren op dat gebied. Is je kind al wél naar school geweest, dan kan het bepaalde dingen gaan missen. In de coronatijd merkte je dat bij het afstandsonderwijs (onterecht vaak thuisonderwijs genoemd toen), dat de kinderen de structuur en gewoontes van school erg misten en dat ook de ouders niet wisten hoe ze de schoolse context thuis goed konden nabootsen.
Kritiek uit de omgeving leren verdragen
Naast het feit dat jij (en eventueel je kinderen) het schoolse idee moeten loslaten, moet de verdere wijde omgeving dat ook. Als je met je kind van 6 jaar of ouder overdag buiten bent, krijg je érg vaak de vraag “Goh, een studiedag?”. Nu lijkt dat een onschuldige vraag, maar het overkomt ons geregeld dat, als de kinderen zeggen dat ze thuisonderwijs krijgen, dat er een waterval aan vervolgvragen komt, die niet allemaal even onschuldig zijn. Soms beginnen mensen mijn kinderen zelfs ’te overhoren’ op straat…
Het proces van kiezen voor thuisonderwijs komt dus ook met een proces van dikke huid kweken. Mensen in je omgeving, je ouders, je buren: uit alle hoeken kan onverwachte kritiek komen. Hoe zekerder jij bent van je keuze, hoe minder zwaar de kritiek je waarschijnlijk valt. In het begin kan het helpen om het te hebben over ‘voorlopig geven we thuisonderwijs’. Veel mensen ‘snappen’ het als je een kleutertje nog veel thuis wilt houden, of als je zegt nog geen geschikte school gevonden te hebben maar wel te zoeken. Door aan te geven dat je ‘dit jaar’ thuisonderwijs geeft, kan het zijn dat mensen wat minder kritisch of hard uit de hoek komen.
Je kunt natuurlijk ook gewoon verzwijgen/liegen: wat gaat het die vreemde in de supermarkt aan of je kind een studiedag heeft of thuisonderwijs krijgt… Het is niet jouw taak om heel Nederland in te lichten over thuisonderwijs. Het is in die situaties dus maar net wat beter bij jouw kernwaarden past: altijd maar uitleggen, of soms liegen. Die laat ik aan jouw eigen inzicht over…
Het aanpassen van verwachtingen
Een derde belangrijk onderdeel van ontscholen is het aanpassen van verwachtingen. Veel ouders lijken toe te leven naar het moment dat het kind éindelijk naar school ‘mag’. Dat zit heel erg in onze cultuur. Ouders krijgen dan een deel van hun dag ’terug’*: het is een mijlpaal die gevierd wordt, maar níet als je voor thuisonderwijs kiest.
*ik begrijp dit nooit: mijn dag is óók helemaal ‘van mij’ als ik ‘m met de kinderen doorbreng… Mijn kinderen zijn bovendien vet tof, dus het is een voorrecht om tijd met hen door te brengen, geen straf waar ik zo snel mogelijk van af moet willen.
Ouders moeten daarnaast begrijpen dat thuisonderwijs niet betekent dat kinderen de hele dag vrij rondhangen zonder enige vorm van begeleiding. Het betekent echter óók niet dat je in de thuissituatie precies om 8.30 na een bel aan tafel plaatsneemt, met mama voor een schoolbord, om daar de hele dag schoolboeken door te werken. Die balans tussen ‘school’ en ‘vrij’ is véél minder duidelijk bij thuisonderwijs en daar horen echt aanpassingen van verwachtingen bij als je zelf uit een schoolse setting komt, of als je kind daar lange tijd in gezeten heeft.
Hoe de dagen er wél precies uit zien en wat je dan kunt verwachten, is tevens afhankelijk van de thuisonderwijsstroming die gevolgd wordt.
De Verbinding met Unschooling
Deschooling vormt een noodzakelijke brug naar unschooling. Terwijl ontscholen ouders helpt om de traditionele denkbeelden over onderwijs los te laten, stelt het kinderen in staat om te wennen aan een meer zelfgestuurde leeromgeving. Dit proces van aanpassing en overgang legt de basis voor het succes van unschooling. Op deze pagina over unschooling leer je daar meer over.